Algemeen

Algemene beschouwing
Met de Jaarstukken 2022 legt het college van burgemeester en wethouders verantwoording af over de realisatie van de Begroting 2022. De Jaarrekening 2022 van de gemeente Zwolle laat een positief resultaat zien van € 15,4 miljoen.

Op 16 maart 2022 vonden de gemeenteraadsverkiezingen plaats. Het opkomstpercentage in Zwolle was 56% en daarmee lager dan in 2018 (61%), maar hoger dan het landelijk gemiddelde (50%). Op 30 maart 2022 werd de nieuwe raad geïnstalleerd. Op basis van de verkiezingsuitslag kwamen er twee nieuwe fracties in de raad: Partij voor de Dieren (twee zetels) en Volt (één zetel). Eind mei 2022 is het nieuwe college van B&W geïnstalleerd. Vanuit het coalitieakkoord Samen voor een waarde(n)volle toekomst is in 2022 een start gemaakt met het werken aan een duurzame, inclusieve en sociale toekomst, waarin alle inwoners van Zwolle gelijke kansen hebben om mee te doen.

Andere belangrijke onderwerpen die in 2022 speelden zijn:

Vluchtelingen
De oorlog in Oekraïne en de vluchtelingenstromen uit andere gebieden in de wereld zorgen voor een continue druk op de asielketen. Vanaf het voorjaar van 2022 is crisisopvang gerealiseerd voor Oekraïense vluchtelingen in de regio, waarvan honderden plekken in Zwolle in opvanglocaties en bij inwoners.
De Zwolse opvanglocaties zijn nagenoeg volledig bezet. De druk op opvang van asielzoekers en huisvesting van nieuwe Zwollenaren is onverminderd hoog. Hiervoor is crisisnoodopvang gerealiseerd en is samen met woningcorporaties voldoende huisvesting gerealiseerd om aan de taakstelling te voldoen.
In 2022 is gestart met de voorbereiding van een Regionale Opvang Locatie die tijdelijk wordt ingezet voor opvang én participatie van verschillende doelgroepen in de Zwolse samenleving. Naar verwachting zal men voor de opvang van verschillende groepen vluchtelingen een blijvend beroep doen op onze stad. Opvang zal langer moeten plaatsvinden, meer statushouders hebben huisvesting nodig en hiermee hangen ook zorg- en participatievragen samen. In 2022 waren we vooral crisisgericht in onze organisatie van opvang en is in het laatste kwartaal een beweging ingezet van crisis naar lange termijn

Ruimtelijke ontwikkeling
Gelet op de enorme druk op de woningmarkt en de uitdaging om deze te realiseren zijn in 2022 via het programma woningbouw en mobiliteit subsidies verstrekt aan veel gebieden in Nederland. Ook Zwolle heeft hier haar aandeel in gekregen. Daarmee kunnen flinke stappen gezet worden in de mobiliteitstransitie en de opgave mobiliteit binnen de gebiedsontwikkelingen. Voor de realisatie van de mobiliteitshubs dienen infrastructurele randvoorwaarden voor stedelijke ontwikkeling in gang gezet te worden. Daarom is in 2022 gestart met verkennende onderzoeken en strategie bepaling.

Wonen
Zwolle heeft zich in een dynamische omgeving weer verder ontwikkeld als verder groeiende moderne en solidaire leefstad. De nadruk is (nog) meer komen te liggen bij hoe we het wonen betaalbaar houden, zodat alle verschillende doelgroepen betere kansen hebben op de woningmarkt en Zwolle een (t)huis is voor iedereen.
De effecten van toenemende inflatie, veranderende (woning-)marktomstandigheden, de tekorten ten aanzien van materiaal en arbeid en het onzekere verloop van de stikstofcrisis hebben veel effect gehad op de mogelijkheden om woningen te realiseren.
Om zoveel mogelijk betaalbare woningen te bouwen en te zorgen voor doorstroming op de woningmarkt hebben we gewerkt aan ons publiekrechtelijk instrumentarium (bijvoorbeeld 50% betaalbaar, verordening middenhuur, pilot meerwaardebeding), flexwonen en samen met Provincie en andere partners is de Woondeal West-Overijssel gesloten.
De realisatie van voldoende woningen stond en staat onder druk. Er is -zoals in 2021 al verwacht- een beperkt aantal woningen in 2022 gerealiseerd, in vergelijking tot voorgaande jaren. Om toch te kunnen versnellen komt door succesvolle inspanningen met o.a. het Rijk medefinanciering tot stand voor bereikbaarheidsmaatregelen in relatie tot woningbouw in stedelijk gebied. Dit zal in 2023 verder zijn beslag krijgen. Ook zijn in we in 2022 gestart met de analyse ten behoeve van een aanpak vanaf 2023 om de woningrealisatie op peil te houden.

Energietransitie
In 2022 zijn mede als gevolg van de oorlog in Oekraïne de energietarieven fors gestegen. We versnellen mede daarom de energietransitie. Enerzijds om inwoners te helpen energiearmoede tegen te gaan en anderzijds om de aangescherpte ambitie in 2040 klimaatneutraal vorm te geven waarvoor we een routekaart opstellen.
Om energiearmoede direct te bestrijden is er een energietoeslag van in totaal € 1.300 uitgekeerd aan kwetsbare huishoudens. In individuele gevallen is bij betalingsproblemen bijzondere bijstand beschikbaar. De energietoeslag is ook uitgekeerd aan uitwonende studenten die energiekosten hebben. Via ‘Warm thuis Zwolle’ is er voor inwoners met een laag inkomen gratis hulp om hun huis duurzamer te maken. Daarnaast is de Transitievisie Warmte uit 2020 verder uitgewerkt. Holtenbroek, Aa-landen en Berkum zijn prioritaire wijken en lopen hierbij voorop bij de verduurzamingsmaatregelen. In Holtenbroek zijn stappen gezet om met te raad te komen tot besluitvorming rondom het warmtebedrijf.
De planinvulling Tolhuislanden is concreter uitgewerkt en we zijn gestart met de verkenning wind en zon in Haerst. De ontwikkelingen rondom de Smart Energy Hub Hessenpoort inzake energieopwekking, energieopslag- en energieconversie-oplossingen zijn versneld. Daarnaast is binnen de RES regio West-Overijssel verder uitwerking gegeven aan de RES 1.0 vooral binnen de intergemeentelijke samenwerking met de gemeenten Staphorst, Dalfsen en Zwartwaterland (ZSDZ).

Strategische onderwijsagenda
Er is wijkgericht gewerkt aan de belangen van het jonge kind. Er zijn ondersteuningsteams ingericht om integrale gezinsondersteuning te bieden. Hiermee zijn méér gezinnen van jongere kinderen eerder in beeld. Verder is de peutermonitor geïmplementeerd en zijn er meer vakantieprogramma’s voor verschillende leeftijden georganiseerd. Verder is er gewerkt aan het creëren van gelijke kansen op leesplezier en het terugdringen van laaggeletterdheid.

In samenwerking met het onderwijs en sociale wijkteams hebben we ingezet op het beter ondersteunen van kind en gezin in de context waar zij opgroeien. Bij jongeren speelde vooral de mentale gezondheid een rol. In 2022 is, na corona, vooral gewerkt aan het vergroten van de veerkracht. Think op School, gericht op sociaal-emotionele ontwikkeling voor leerlingen in voortgezet onderwijs en MBO is uitgebreid met een train-de-trainer variant op school. De extra inzet van jeugd- en gezinswerkers in het voortgezet onderwijs is verlengd. We zien dat relatief veel jongeren in onze regio voortijdig school verlaten. Daarom is er meer aandacht gekomen voor begeleiding in persoonlijke ontwikkeling, naar werk en/of doorleren.

Afval
We streven in Zwolle naar een duurzamere toekomst, onder andere door minder (rest)afval te produceren. De afgelopen jaren zijn hiervoor alle inwoners van Zwolle gefaciliteerd om hun grondstoffen goed en gemakkelijk gescheiden te kunnen houden en hun restafval te beperken. Immers, hoe minder restafval, hoe beter voor het milieu en de portemonnee. Uiteindelijk willen we naar een situatie dat er geen afval meer gestort of verbrand wordt, maar dat we dit als grondstof voor nieuwe producten gebruiken. In de afgelopen jaren scheidden de inwoners van Zwolle steeds beter hun grondstoffen. Hierdoor is de hoeveelheid restafval in de afgelopen planperiode (2016-2022) afgenomen van 193 kilo restafval per inwoner per jaar in 2016 naar 163 kilo in 2022 (2021: 181 kg). De doelstelling ligt op 100 kilo per inwoner. Om deze doelstelling te halen zijn in 2021 en 2022 de inwoners gefaciliteerd in het scheiden van grondstoffen. Per 1 januari 2023  is vervolgens ook het tarief op restafval ingevoerd. Op die manier ontstaat een prikkel om afval beter te scheiden en het restafval te beperken. Hiermee willen we voldoen aan de ambitie van zowel Zwolle als de Rijksoverheid om het restafval zoveel mogelijk terug te dringen.

Financieel resultaat jaarrekening 2022
Ondanks de naweeën van de coronamaatregelen in de eerste maanden van 2022, de forse prijsstijgingen door hogere energie-, bouw- en arbeidskosten en de gevolgen van de oorlog in Oekraïne zijn de financiën op orde. De jaarrekening 2022 van de gemeente Zwolle laat een positief resultaat zien van € 15,4 miljoen. Dit is het resultaat na verrekening van de toegestane reservemutaties. Het voordeel is op hoofdlijnen als volgt te verklaren:

• Hogere inkomsten: incidentele inkomsten op gemeentefonds met betrekking tot compensatie inkomstenderving in het kader van Corona (€ 3,1 miljoen), afrekening project Roelenweg Oost (2,8 miljoen), bouwleges (€ 0,9 miljoen), bij de lokale heffingen (OZB, € 0,9 miljoen) en verhuurde panden (€ 1,2 miljoen).
• Lagere kosten: eenmalige onderuitputting op bestaande budgetten, onder andere ten behoeve van de openeinde regelingen (armoede, WMO en Jeugd, € 3 miljoen) en onderwijshuisvesting (€ 1 miljoen).

Het positieve resultaat van de jaarrekening voegen we toe aan de algemene concernreserve

Gevolgen toenemende inflatie en kostenstijgingen / oorlog in Oekraïne
In 2022 is vanwege extreme kostenstijgingen (zoals energie, grondstoffen en arbeidsmarkt) en hoge inflatie extra ruimte in het weerstandsvermogen achter de hand gehouden. Daarnaast is er voor directe hogere energiekosten voor de gemeente een budget van € 1,5 miljoen bij de eerste berap 2022 beschikbaar gesteld en is bij het raadsbesluit van 11 juli 2022 het handelingsperspectief extreme prijsstijgingen 2022 vastgesteld.
Het budget voor extra energiekosten is nagenoeg geheel benut. Daarnaast is sprake geweest van één project waarvoor in 2022 aanvullend budget beschikbaar is gesteld vanwege de kostenstijgingen.
Door het toepassen van diverse beheersmaatregelen, zoals scope bijstellen, prioriteren, faseren, uitstellen, opvangen binnen programmabudget of kredietproject, is het effect van de kostenstijgingen in 2022 beperkt. Op onderdelen zien we wel dat het doorwerking heeft naar 2023.  

De weerstandsratio om de gemeentelijke risico’s op te vangen is 132% en ligt daarmee behoorlijk hoger dan de vastgestelde normratio van 80%. Voor 2023 is bij de begroting 2023 besloten een stelpost prijsontwikkelingen op te nemen van € 2,5 miljoen (onder andere ook voor de directe hogere energiekosten voor de gemeente) en de weerstandsratio op 120% te houden om eventuele onvoorziene kosten vanwege de prijsontwikkelingen op te vangen. Daarnaast is op 19 december 2022 een besluit genomen over de voortzetting van het handelingsperspectief extreme prijsontwikkelingen voor het jaar 2023.

Naast het effect van de prijsstijgingen op de projecten zien we ook dat de schaarste aan grondstoffen en beschikbaarheid van personeel ertoe leiden dat projecten een langere doorlooptijd hebben aangezien deze factoren van grote invloed zijn op de termijn waarbinnen een project gerealiseerd kan worden.

Gemeentelijke heffingen
Het financieel beleid van de gemeente heeft drie uitgangspunten: een sluitende begroting, ruimte voor toekomstige investeringen, knelpunten en risico’s en het laag houden van de lastendruk voor inwoners.
Het tarief voor woningen en niet-woningen stijgt met het vastgestelde inflatiepercentage, te weten 1,8%.

De opbrengsten in 2022 stijgen naast de verwachte areaaluitbreiding in 2022 voornamelijk door lagere leegstand en bezwaar bij niet-woningen. Het gaat dan met name om de jaren 2021 en 2022.

Toelichting belangrijkste verschillen
De verschillen tussen de Jaarrekening en de laatst gewijzigde begroting ad € 15,4 miljoen staan uitvoerig toegelicht  bij de verantwoording per doel. Daar zijn ook de verschillen voor en na resultaatbestemming toegelicht en wordt nader ingegaan op het structurele dan wel incidentele karakter van ontstane verschillen.

Hieronder staan de belangrijkste verschillen op programmaniveau. Daarbij  is uitgegaan van het gerealiseerde resultaat. In deze verschillen zijn de onttrekkingen aan c.q. stortingen in de diverse reserves dus al meegenomen. Aansluitend volgt een korte toelichting  om op hoofdlijnen een beeld te geven van de belangrijkste verschillen.